میراث آریا: پشت دار چوبی نشسته و تار و پود رنگانگ جاجیم با دست‌هایش آنقدر آشناست که انگار جداییشان ممکن نیست. صدای ضربه‌های قلیچ چوبی بر پودهای جاجیم نیمه کاره روی دار در کارگاه می‌پیچد. با این صدا چشم‌هایت را که می‌بندی فرو می‌روی به دنیای خاطره‌هایی که از طرح و رنگ جاجیم تعریف می‌کند.
«قدیم‌ها در روستایمان دُروان، محلی‌ها در زمستان‌های سرد همیشه یک جاجیم روی لحاف کرسی خود داشتند و یادم می‌آید پدرم حتما یک جاجیم روی لحاف خود می‌انداخت تا گرم شود، از آن زمان علاقه خاصی به هنر جاجیم داشتم.» این را فاطمه گودرزی هنرمند جاجیم باف البرزی می‌گوید که از کودکی در روستای دُروان با هنر جاجیم بزرگ شده است.
او که در سال 99 به عنوان کارآفرین نمونه کشور معرفی شد، بیش از هزار نفر را در البرز و حتی دیگر استان‌ها آموزش داده که منجر به کارآفرینی و ایجاد کارگاه‌های جاجیم‌بافی در گوشه و کنار البرز شده است؛ آن هم زمانی که هنرهای اصیلی مانند جاجیم کم‌کم رو به فراموشی می‌رود.
گفت‌وگوی خبرنگار میراث‌آریا با این هنرمند البرزی را در ادامه می‌خوانید.
از چه زمانی به هنر جاجیم علاقه‌مند شدید و فعالیتتان را آغاز کردید؟
از کودکی به جاجیم علاقه‌مند بودم و حتی از 6 سالگی جاجیم می‌بافتم، اما فعالیت جدی خود را از سال 94 و هلال احمر کرج شروع کردم و پس از آن با حمایت‌های اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی البرز به ادامه فعالیت‌های خود و آموزش پرداختم.
شما از هنرمندانی هستید که به نوعی می‌توان گفت با گسترش آموزش جاجیم در البرز به احیای این هنر و ابداع برخی روش‌های جدید پرداختید، چطور شد به آموزش روی آوردید؟
سال 94 با توجه به اینکه آخرین بافندگان البرز سالخورده بودند، این هنر در فهرست رشته‌های فنی و حرفه‌ای به عنوان رشته‌ای مسدود شده، دیگر آموزش داده نمی‌شد اما با حمایت‌های میراث‌فرهنگی آموزش این رشته را در کنار تولید انجام دادم و اکنون به طور رسمی و با ارائه گواهی از وزارت میراث‌فرهنگی البرز آموزش داده میشود. از سال 96 هم اولین گواهی‌های مهارت از اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی البرز برای هنرجویانم صادر شد و حتی اکنون برخی هنرجویانم موفق به کسب مجوز کارگاهی شده اند و کار خود را شروع کرده اند. جاجیم هنری اصیل در ایران است و در استان البرز سبکی از جاجیم البرز را احیا کرده‌ام و روش‌های جدیدتری برای تسهیل بافت در اندازه‌های کوچک و طراحی دارهای جدید و برخی دارهای قابل حمل را انجام داده‌ام.
در دوران کرونا هم به فعالیت خود ادامه می‌دادید؟
دوران کرونا اصلا بیکار نبودم و با قراردادی که برای آموزش با میراث‌فرهنگی داشتم، به روستاها می‌رفتم و از همین طریق تعداد زیادی از افراد را روستا به روستا آموزش دادم و بسیاری از تجربه‌ها را از همین روستاها به دست آوردم. در حین همین آموزش در روستاها هنر چادر شب‌بافی مورود، طرح موج در روستای ملک فالیز و بافت جاجیم در روستای دُروان کرج احیا شد.
کدام روستاها برای آموزش رفته‌اید و حدودا به چند نفر این هنر را آموزش داده‌اید؟
بیش از هزار نفر را در روستاهای البرز از جمله روستاهای جاده چالوس در گچسر، کوشکک، ملک فالیز، مورود، حسنکدر و... همچنین شهرستان‌های نظرآباد و ساوجبلاغ آموزش داده‌ام و از شهرستان طالقان نیز هنرجو داشته‌ام. در دیگر استان‌هایی چون تبریز و آذربایجان نیز به صورت آنلاین آموزش داده‌ام. در استان‌هایی نظیر آذربایجان، آموزش‌ها به حدی ادامه یافت که هنرجوها به مرحله مربیگری و کارگاه رسیدند.
این آموزش‌ها تا چه حد به کارآفرینی منجر شده است؟
همیشه سعی کرده‌ام طوری آموزش دهم که شاگردانم بتوانند ادامه دهند وکاری راه بیندازند، اما تعداد زیادی هم فقط به دلیل علاقه به سمت این هنر می‌آیند. بسیاری از هنرجوهایم به صورت انفرادی در خانه کار می‌کنند و برخی هم کارگاه تأسیس کرده‌اند. خودم هم به صورت شراکتی کارگاه دارم.
در نمایشگاه‌ها هم شرکت می‌کنید؟
بله. از سال 94 در نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی شرکت کردم.
طرح‌هایی که در جاجیم‌هایتان استفاده می‌کنید، از کجاست؟
48 طرح از خودم دارم، به اضافه بافت حروف لاتین در جاجیم. همچنین برخی طرح‌هایی که از قبل وجود داشت و نحوه بافت آن‌ها بعضا فراموش شده بود، انجام دادم.
مواد اولیه جاجیم چیست؟
اصلی‌ترین مواد اولیه جاجیم باید نخ پشمی باشد که ریسیده میشود، ولی اکنون بیشتر نخ‌‌ها رنگ اکرولیک است و نخ پشمی ظریف جاجیم خیلی کمیاب است. جاجیم اگر با نخ اصل باشد 300 سال عمر می‌کند و کم کم بعد از آن شروع به پوسیدن می‌کند. نخ‌های پشمی اصل با ظرافت مناسب جاجیم و رنگ‌های طبیعی است. چرخ برای تاب دادن نخ و قلیچ از دیگر ابزارهای چوبیست که برای بافت لازم است. حتی دار جاجیم هم در اصل چوبی است و این چوبی بودن آن انرژی خاصی دارد که در دار فلزی وجود ندارد.
چه محصولاتی با جاجیم تولید می‌کنید؟
از نواربافی تا روکش صندلی، کوسن، سجاده، پرده رو متکایی، رو تختی، زیرانداز و... کاربردهای آن بسیار زیاد و درست مانند پارچه است. یکی از شاگردانم که دانشجوی رشته طراحی لباس بود، موضوع پایان‌نامه‌اش تلفیق جاجیم در لباس بود که با بالاترین نمره قبول شد. بنابراین کاربردهای فراوانی دارد، ولی بیشترین استقبال از متکاست.
بازاریابی‌تان به چه صورت است؟
بیشترین بازاریابی در نمایشگاه‌ها بود و همیشه از طرف میراث‌فرهنگی در نمایشگاه‌ها شرکت کرده‌ام اما بیشترین فعالیتم در زمینه آموزش است.
تاکنون پیشنهاد کار در خارج از کشور و یا صادرات داشته‌اید؟
چند پیشنهاد کار خارج از کشور هم داشته‌ام اما به دلیل اینکه دوست دارم این هنر ابتدا در البرز گسترش پیدا کند، ترجیح دادم اینجا بمانم. صادرات رسمی نداشته‌ایم اما یکی از همکارانم در نمایشگاهی در روسیه از نوارهایی که بافته بودیم، برد که توسط همسر رئیس جمهور خریداری شد و بعد از آن هم چند چمدان نوار جاجیم در چند ساعت به فروش رسیده بود و بسیار پر تقاضا بود.
در نمایشگاه‌های خارجی هم شرکت داشته‌اید؟
نمایشگاه‌های خارجی شرکت نکردم چون هزینه‌های خیلی بالایی دارد.
تا به حال به ماشین‌بافت کردن کارها و طرح‌هایتان فکر کرده‌اید؟
چند کارخانه نساجی خواستند کارهایم را ماشینی کنند اما قبول نکردم، زیرا جوانانی که با امیدی این کار را آموخته‌اند، بیکار می‌شدند.
در پشت آن دار چوبی آنچنان آرامشی در چهره‌اش موج می‌زند که انگار در دنیای دیگری خارج از این همه ماشین و دود و سیمان سیر می‌کند. به طرح و نقش‌های رنگانگ جاجیم که بر دار چوبی آرام آرام با نوازش‌های دستان هنرمند و نوای قلیچ بر تار و پودش شکل می‌گیرد که نگاه می‌کنم دلیل این دنیای قشنگش را درک می‌کنم و در دل می‌خواهم این اصالت و نقش هنر اصیل ایرانی هرگز فراموش نشود.
گفت‌وگو از شیما عبداله‌خانی خبرنگار میراث آریا/استان البرز
انتهای پیام/
